Petar Kočić (1877-1916)

,,Ko iskreno i strasno lјubi Istinu, Slobodu i Otadžbinu, slobodan je i neustrašiv kao Bog, a prezren i gladan kao pas."

Petar Kočić (Stričići kod Banje Luke, 29. jun 1877. - Beograd, 27. avgust 1916.) bio je srpski pjesnik, pisac i političar. Smatra se jednim od prvih pisaca moderne u srpskoj književnosti, ali i ličnošću koja je svojim životom i političkom djelatnošću postala uzor različitim političkim strujama u potonjoj istoriji srpskog naroda. Naročito je uticao na nobelovca Ivu Andrića, koji je o njemu napisao čak četiri eseja.

Osnovnu školu je završio u manastiru Gomionica i Srpsko-pravoslavnoj školi u Banjoj Luci. Školovanje je nastavio u gimnaziji u Sarajevu, iz koje je bio izbačen zbog svojih političkih stavova, nakon čega prelazi u Prvu gimnaziju u Beograd. Od 1899. godine je studirao na Bečkom univerzitetu gdje je i diplomirao 1904. Nakon kratkog boravka u Beogradu bio je postavlјen za profesora srpske gimnazije u Skoplјu, odakle je bio otpušten nakon pisanja satiričnog članka, te se 1905. vratio u Sarajevo. Tokom ovog perioda započeo je političku borbu za pobolјšanje položaja srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini, zalažući se posebno za oslobađanje kmetova. Pisao je vatrene članke protiv austrijske uprave, učestvovao u velikom narodnom štrajku (1906.) i radio na okuplјanju srpskih snaga. Austrougarska vlast je u Kočiću vidjela veliku opasnost te je radila na suzbijanju njegove političke djelatnosti. Tri puta je bio hapšen i zatvaran zbog novinarskih članaka i kritike vlasti. Ukupno je proveo dvije godine u zatvoru i to obično u samici, što je negativno uticalo na njegovo duševno zdravlјe. U Banjoj Luci je 1907. pokrenuo list „Otadžbina”. Kao nacionalni i socijalni revolucionar, Kočić je bio veoma omilјen u selјačkim masama i kod napredne omladine, pa je 1910. izabran i za poslanika Bosanskog sabora.

Kočić je pisao sva tri književna roda: epiku (pripovjetke, crtice i slike), liriku (pjesme u stihu i prozi) i dramu (dramske satire). Najviše umetničke domete dostigao je pišući pripovjetke i dramske satire.Pored toga što se smatra jednim od prvih modernih pisaca srpske književnosti, Kočić se smatra i prvim velikim srpskim piscem iz Bosne i Hercegovine, piscem koji je uveo bosanskog selјaka u srpsku književnost i piscem koji je oživio seosku pripovjetku.

Kočićevo djelo doživjelo je veliku čitanost još za vrijeme autorovog života. Tako je samostalno izdanje „Jazavca pred sudom” doživjelo jedanaest izdanja u vremenskom periodu od 1904. do 1914. Nјegove pripovijetke izvršile su širok uticaj na slјedeću generaciju pisaca, a posebno na stvaralaštvo nobelovca Ive Andrića. Politička djelatnost, prkos i čelična nepokoleblјivost stvorile su od Kočića istorijsku figuru srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Najsistematičniju i najširu kritiku austrougarske vlasti Kočić je ostvario u satiričnim dramama „Jazavac pred sudom” i „Sudanija”. Nјegova satira, kako ističe Andrić, bila je: „Pravi bič za tirane, mnoge njegove rečenice postale su leteće riječi u narodu”.

Kočićevo ime nosi nekoliko škola, veliki broj ulica, književne nagrade Kočićevo pero i Kočićeva knjiga, Teatar fest i kulturna manifestacija Kočićev zbor, dok se njegov lik nalazi na licu serije novčanica od 100 konvertabilnih maraka i na grbu Banja Luke, zajedno sa banom Svetislavom Milosavlјevićem. U centru Banje Luke nalazi se park sa njegovim imenom i spomenikom podignutim 1932. godine u njegovu čast, autora vajara Antuna Augustinčića i Vanje Radauša. Na spomeniku su uklesane riječi Petra Kočića: ,,Ko iskreno i strasno lјubi Istinu, Slobodu i Otadžbinu, slobodan je i neustrašiv kao Bog, a prezren i gladan kao pas.” Najpoznatija djela su mu dramske satire „Jazavac pred sudom”(1904) i „Sudanija” (1910) te pripovijetke „Jablan” (1902) i „Mejdan Simeuna Đaka” (1904).

Odbor akademika Srpske akademije nauka i umjetnosti uvrstio ga je 1993. godine među sto najznačajnijih Srba.